Stołeczna rola Warszawy jest obecnie zapisana w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Choć w stosunku do innych miejscowości takich prawnych ustaleń brakowało, przed największym obecnie polskim miastem funkcję stolicy pełniły także inne ośrodki. Najdłużej taki status posiadał Kraków, gdzie odbyło się najwięcej królewskich koronacji, a na wzgórzu wawelskim do dziś wznosi się zamek i katedra. Kiedy władcy na dobre opuścili Wawel i jak doszło do tego, że Kraków stracił stołeczny status?

Kraków przejmuje rolę Gniezna

Nie wiadomo, kto założył Kraków. Legenda za pierwszego władcę Krakowa uznaje Kraka, który musiał znaleźć sposób na mieszkającego pod Wawelem smoka. Trudno powiedzieć, do kogo odnoszą się te opowieści, ale z pewnością do czasów, w których w Krakowie nie władali jeszcze Piastowie. Twórcy państwa polskiego opanowali Wawel dopiero na przełomie X i XI wieku.

Wówczas, we wczesnym średniowieczu, pojęcie stolicy kraju było dość mgliste. Władca podróżował bowiem po kraju, nie istniało również zbyt wiele centralnych urzędów. Niemniej za pierwsze stolice Polski uznaje się Poznań i Gniezno, tam bowiem utworzono odpowiednio pierwsze biskupstwo i arcybiskupstwo państwa Piastów.

Kraków stołeczną rolę przejął w 1039 r. Kiedy Kazimierz Odnowiciel, syn Mieszka II, wrócił do kraju po czeskim najeździe, zastał Gniezno mocno zniszczone. Przeniósł więc ośrodek władzy do Małopolski. Od tej pory można uznawać Kraków za stolicę państwa, choć koronacje trzech kolejnych królów – Bolesława Śmiałego, Przemysła II i czeskiego władcy Wacława II – odbyły się w Gnieźnie. Pierwszą głową państwa koronowaną w Krakowie został w 1320 r. Władysław Łokietek. Od tej pory nikt nie miał już wątpliwości co do tego, że to właśnie Wawel jest centrum polskiej monarchii.

Chcesz sam obejrzeć miasto, które było siedzibą królów? Wybierz na nocleg Hotel Best Western Kraków – https://www.bwkrakow.pl!

Kraków traci znaczenie na rzecz Warszawy

Niemal wszyscy następcy Łokietka byli koronowani w katedrze wawelskiej. Wyjątkami byli Stanisław Leszczyński i Stanisław August Poniatowski: w ich przypadku ceremonia odbyła się w warszawskiej kolegiacie św. Jana. Kraków rozkwitał szczególnie za panowania Kazimierza Wielkiego oraz Jagiellonów. Podkreśla to założenie właśnie tutaj pierwszego na ziemiach polskich uniwersytetu, czyli działającej od 1364 r. Akademii Krakowskiej.

Na początku XVI wieku znacznie rozbudowana została natomiast siedziba królewska na Wawelu, w katedrze po raz pierwszy rozbrzmiał dźwięk dzwonu Zygmunt. W drugiej połowie stulecia na zamku, za sprawą króla Zygmunta Augusta, pojawiły się słynne arrasy. Jednak to właśnie ostatni z Jagiellonów pod koniec panowania przeniósł się z dworem do Warszawy, gdzie od 1569 r. stale zwoływano również Sejmy. Od tego momentu stołeczna rola Krakowa zaczęła podupadać.

Ostatecznie centralne urzędy przeniesiono na Mazowsze za panowania Zygmunta Wazy, który nakazał również przebudowę Zamku Królewskiego w Warszawie. To właśnie tam przetransportowano wszystkie sprzęty i meble monarchy, które na początku XVII w. spławiono na statku w dół Wisły. Jedną z przyczyn takiej decyzji było bardziej centralne położenie Warszawy w polsko-litewskim wówczas państwie. Za symboliczną datę zmiany królewskiej siedziby przyjmuje się rok 1596.

Interesujesz się historią polskich miast? Sprawdź również https://www.sukceskobiety.pl/2020/06/25/przywilej-od-kazimierza-wielkiego-historia-krakowskich-uczelni/!

Rozbiory Polski i koniec stołecznej roli Krakowa

Dla podwawelskiego grodu przyszły trudniejsze czasy. W 1651 r. mieszkańców zdziesiątkowałą epidemia czarnej ospy, rok później miasto zniszczyła powódź. Potop szwedzki i wojna północna dodatkowo zrujnowały miasto. Mimo to oficjalnie – choć nie zapisano tego w żadnych dokumentach – pozostawał Kraków stolicą Polski w latach 1320-1795. Potwierdza to choćby fakt, że to właśnie na płycie krakowskiego Rynku Tadeusz Kościuszko w 1794 r. złożył przysięgę, która rozpoczęła ogólnonarodowe powstanie – ostatnią próbę zachowania niepodległości.

Po fiasku insurekcji Polska zniknęła z mapy, a z nią i stołeczna rola Krakowa. W XIX w. także pod Wawelem spiskowano przeciwko obcemu panowaniu, ale sercem najważniejszych zrywów niepodległościowych była Warszawa. To ona została najważniejszym ośrodkiem II Rzeczpospolitej. Stolica z Krakowa do Warszawy przeniosła się już na stałe – formalny zapis o roli mazowieckiego miasta widnieje w państwowych dokumentach od 1952 r. Mieszkańcy Krakowa wcale jednak nie tęsknią za stołeczną rolą, co najlepiej oddają słowa piosenki zespołu “Pod Budą” – “Nie przenoście nam stolicy do Krakowa”.